منافع عمومی و پلتفرم‌ها

منافع عمومی[1] از جمله دغدغه‏های اصلی و همیشگی سیاست‌گذار بوده است که به‌واسطۀ آن، مداخله در صنایع گوناگون توجیه می‌یابد. مسائل مرتبط با منافع عمومی کاربران در پلتفرم‏ها، نیز از جمله این موارد است. با توجه به اهمیت سیاسی و فرهنگی پلتفرم‏ها، به‌ویژه پلتفرم‏های رسانه‌ای، منافع عمومی همیشه اصل مرکزی در تنظیم سیاست‏های این اکوسیستم بوده است و سیاست‏ها، همیشه در راستای مقیدکردن پلتفرم‏ها به حفظ منافع عمومی تدوین شده‌اند.
همان گونه که تاکنون نیز نشان داده شده است، مکانیسم عملکرد پلتفرم‌ها تا حد زیادی مبهم و ناشناخته است. چگونگی گردش داده در پلتفرم‏ها، نحوۀ تأثیرگذاری بر کاربران، الگوریتم‏های انتخاب و نمایش محتوا و مدل‏های کسب‌وکار پلتفرم‏ها، پاره‌ای از ابهام‌های این اکوسیستم هستند (گاور و سرنیچ[2]، 2021). علاوه‌براین، موضوع اطلاعات که به‌طور مشخص با منافع عمومی در ارتباط است و در واقع، نوعی کالای عمومی[3] تلقی می‌شود، به‏شدت چگونگی توزیع آن میان کاربران مختلف در پلتفرم‏ها، محل بحث است. پلتفرم‌ها سهواً با قدرت دروازه‌بانی خود، جای دولت را در انتشار اطلاعات و اطلاع‌رسانی اشغال می‌کنند و به مرور، به مالکان زیرساخت‌های اطلاعات و ارتباطات بدل می‌شوند. به‌طور مثال، پلتفرم‏های بزرگ رسانۀ اجتماعی، کم‏کم به زیرساخت‏های اصلی ارتباطات اجتماعی در کشورها تبدیل می‌شوند، بدون اینکه الزاماً به جنبۀ منفعت عمومی زیرساخت‏های اجتماعی توجه داشته باشند. زیرساخت‏های اجتماعی در کشورها، تنها مسئول سود خود و سهام‌داران خود نیستند، بلکه در قبال همۀ ذی‌نفعان اجتماعی مسئولیت دارند (کمیسیون اروپا[4]، 2020).
مسائل نگران‏کننده‏ای مانند تهدید امنیت و حریم خصوصی کاربران، رفتار الگوریتم‏ها، اخبار جعلی و... می‏تواند منافع عمومی کاربران را در پلتفرم‏ها به خطر بیندازد. همچنین مواردی مانند استفاده از تأثیرهای شبکه در پلتفرم‏ها، می‏تواند باعث تسریع قدرت یافتن پلتفرم و در نتیجه، تأثیرهای منفی (افزایش قیمت و کاهش کیفیت سرویس‏های پلتفرمی) بر منافع عمومی شود. پلتفرم‌ها نشان داده‏اند که می‌توانند کاربر را به خود وابسته کنند و در یک بازار پلتفرمی موقعیت انحصاری پیدا کنند.
اکنون پرسش این است که کدام ارزش‏های حیاتی مرتبط با منافع عموم در پلتفرم‏ها باید حفظ شوند؟ ارزش‏هایی مانند حفظ حریم خصوصی، امنیت، دقت و شفافیت و... اصولی هستند که در این فهرست جای دارند. ارزش‏های اجتماعی یک مجموعه قوانین ساده نیستند، بلکه موضوع نقد و مشاجره و چانه‌زنی در همۀ جوامع محسوب می‏شوند و در جوامع مختلف، اولویت‏های متفاوتی دارند. به‏طور سنتی این چانه‌زنی‌ها به تدوین رویه‌ها، قراردادها، مقررات و قوانین منجر می‏شوند. مهم این است که سیاست‏های تدوین شده بتواند پلتفرم‏ها را در مسیر حفظ منافع عمومی قرار دهد. پلتفرم‏ها همیشه کوشیده‏اند به‏طور عمومی، مقررات را دور زده و خود را به بهانه‏های مختلف از شمول قوانین مستثنا کنند. مهم‏ترین تلاش‏ها که در سال‏های گذشته شاهد بوده‏ایم، استناد به قانون حاشیۀ امن[5] (مادۀ 230) و معرفی خود به‏عنوان «صرفاً یک واسطۀ ارتباطی» بوده است تا بدین طریق، از زیر بار مسئولیت‏های اجتماعی شانه خالی کنند. این هنر سیاست‌گذار است که با حفظ منافع عمومی کاربران، بتواند هم‏زمان توسعۀ اکوسیستم پلتفرمی را با هدف گسترش خدمات متنوع و افزایش انتخاب‏های کاربران، در دستور کار قرار دهد.